ديلمان ؛ ييلاق پررمز و راز شرق گيلان
1392/11/9 ۰۹:۲۲
ديلمان، زيباترين ييلاق شرق گيلان، يکي از بکر‌ترين و دست نيافتني‌ترين گوشه‌هاي اين خطه سرسبز است.
آب و هواي آن سرد و کوهستاني است و به چشمه‌هاي فراوان و چشم‌اندازهاي سبز و قله‌هاي پربرفش مشهور است.
ديلمان از دو بخش پيرکوه و ديلمان تشکيل شده است که از شمال به رشته کوه البرز و از شرق به قله درفک منتهي مي‌شود.
ديلمان، زيباترين ييلاق شرق گيلان، يکي از بکر‌ترين و دست نيافتني‌ترين گوشه‌هاي اين خطه سرسبز است.
آب و هواي آن سرد و کوهستاني است و به چشمه‌هاي فراوان و چشم‌اندازهاي سبز و قله‌هاي پربرفش مشهور است.
ديلمان از دو بخش پيرکوه و ديلمان تشکيل شده است که از شمال به رشته کوه البرز و از شرق به قله درفک منتهي مي‌شود.
ارتفاع ديلمان از سطح دريا 2200 تا 2500 است و نام آن ترکيبي است از سه پاره واژه د يل و ام و ان. د يل به معني جايي است که در آن دام نگه مي‌دارند و ام پسوند نمايشگر ارتفاع و بلندي است و ان پسوند مکان. در نتيجه معني اين ترکيب جاي بلند نگهداري دام است و در حقيقت ديلمان سرزمين بلندي است که در آن دامداري مي‌شود. اين منطقه تا قرن پنجم هجري ديلم ناميده مي‌شد و از قرن پنجم در متون نام ديلمان ديده مي‌شود و اگر پيشتر از اين نام استفاده شده بيانگر جمع اهل ديلم بوده‌است.معناي ديلم «ديل» به معناي ميان و درون که همان دل باشد و «لم» به معناي بيشه و جنگل است. بنابراين کلمه ديلم به روي هم به معني دل جنگل يا بيشه را دارد. (البته لم به معناي بوتة تمشک نيز هست).
* پيشينه
از نظر تاريخ سکونت، ديلمان يکي از قديمي‌ترين سکونتگاه‌هاي بشر در ايران به شمار مي‌آيد، بطوري‌که آثار زندگي غارنشيني و ابزار و ظروف مسي و مفرغي و سفالي نشان مي‌دهد که از 2000 سال پيش از ميلاد مسيح(ع) در اين منطقه زندگي وجود داشته است.
مهر استوانه‌اي يافت شده در يکي از گورستان‌هاي بخش ديلمان مربوط به بيش از 5000 سال پيش است. اين يکي از هزاران آثار يافت شده در بخش ديلمان است که بيشتر آنها از طريق شبکه‌هاي قاچاق عتيقه از کشور خارج شده‌اند.
ديلمان اسرار شگفت انگيز بسياري در دل خود نهفته دارد که نيازمند بررسي، تحقيق و کاوش‌هاي باستان شناختي و مردم‌شناسي است.
تعداد 200 اثر فرهنگي، تاريخي و طبيعي در اين منطقه شناسايي، مستند سازي و در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. از جمله اين آثار ارزشمند مي‌توان به پناهگاه صخره‌اي تير شلمان، مراتع تاريخي ارده سامان، شاجان و لشگستان و غار تاريخي دعاکوه يا نياز خانه و بقعه گروکول، محوطه‌ها و تپه‌هاي باستاني فيروزکوه، يسين، نقار کول، مشکي چال و خسرو خاني و برخي ديگر همچون کاروانسراي تي تي که در روستاي بالا رود و در 10 کيلومتري جاده سياهکل به ديلمان واقع است، اشاره کرد که اين روستاي زيبا در محل اتصال دو شاخاب رودخانه شميم رود بر پاي تپه‌اي نسبتا بلند و سرسبز قرار دارد.
در گذشته راه اصلي کاروان رو از لاهيجان به ديلمان و طالقان از اين مسير مي‌گذشت. اين کاروانسرا متعلق به دوره کيائيان هم عصر سلسله صفوي است. ديوارهاي اين کاروانسرا از کف تا زير طاق از جنس قلوه سنگ و ملات ساروج است و سقف آن به وسيله گنبدهاي زيباي آجري پوشيده شده است.
پيش و حتي مدتي پس از اسلام ديلمان از غرب گيلان تا بابل مازندران (به عنوان دروازه ديلمان)و از جنوب تا قزوين گسترش داشت. سرزمين‌هاي بين دو رود سپيدرود در غرب و شيرود در شرق تا قرن ششم مرزهاي دو سوي سرزمين ديلم به شمار مي‌رفتند. از قرن هشتم بنا بر سياست‌هاي زمان پاره‌‌هاي چند گانه سرزمين ديلم هر يک نامي بر خود گرفتند و ديلمان محدود به مناطقي شد که امروزه در بخش ديلمان قرار دارند.سرزمين ديلمان زادگاه دانشمندان اسلامي چون سلار ديلمي بوده است. علويان هنگامي که از جور عباسيان به اين مناطق پناه آوردند اسلام در قلب ديلميان جاي گرفت و بعدها سلسله‌هاي زياريان و بويهيان و کاکوان و مسافريان (کنگريان) از اين سرزمين برخاستند.
* جاذبه‌هاي گردشگري
ديلمان يکي از زيباترين و جذابترين مناطق گيلان است که سالانه گردشگران زيادي از آن ديدن مي‌کنند.
ابن حوقل به سال 331 هجري قمري ناحيه ديلم را شامل دو قسمت سهل و جبل دانسته و مي‌نويسد: سهل از آن گيلان است به هر حال ساکنان کوه‌ها ديلميان بودند. اين بخش شامل دهستان‌هاي ديلمان و پي کوه است. ديلمان داراي 61 آبادي داراي سکنه است که از جمله آبادي‌هاي مهم آن مي‌توان به آسيابر، اسپيلي، سياه خاني، ايشکوه بالا و پايين، نوروز محله و کوه پس اشاره کرد.
روستاي اروشکي يکي از ديدني‌ترين وزيباترين روستاهاي ديلمان است. نزديک به چهل خانوار دراين روستا زندگي مي‌کنند. شغل اصلي مردم روستا کشاورزي و دامپروري است و از اين نظر سرآمد همه روستاهاي بخش ديلمان است.
* قلعه و برج گرماور
قلعه و برج گرماور نيز يکي ديگر از زيباترين نقاط تاريخي ديلمان است. اين قلعه که بر فراز کوه بلند و در کنار روستاي گرماور و در فاصله 3 کيلومتري دهکده تاريخي مربو واقع است، با توجه به موقعيت سوق الجيشي کوه گرماور، مکان مناسبي براي ديدباني و کنترل دشت‌هاي اطراف به شمار مي‌رود. از بناي اصلي قلعه فقط برج ديدباني برجا مانده و در بخش غربي برج نشانه‌هايي از ساختمان با آثار خشت قرمز رنگ مشاهده مي‌شود. مصالح به كار رفته در قسمت پايين برج قطعات سنگ‌هاي صيقل داده شده با ملات گل و آهك است. در بخش فوقاني از خشت خام استفاده شده است. قدمت اين قلعه را به دوران پيش از اسلام نسبت مي‌دهند.
* حمام ديلمان
حمام ديلمان نيز يكي ديگر از آثار قديمي و تاريخي باشكوه منطقه ديلمان است. اين بنا كه در بافت شهر واقع است، به حمام مير بلوك نيز شهرت دارد. بناي حمام به دستور ميرزاعلي ميربلوك از زير لايه‌هاي خاك بيرون آورده شد و مورد تعمير و بهره‌برداري قرار گرفت.
به همين دليل به حمام مير بلوك شهرت يافته است و به احتمال قوي جزو بناهاي دوره ايلخاني است كه در دوره‌هاي مختلف ضمن ساخت الحاقات، مورد بازسازي قرار گرفته است.حمام ديلمان داراي يك صحن مركزي است كه چهار صحن ديگر در چهار جهت اصلي محوطه مركزي حمام را احاطه كرده‌اند. همچنين در چهار گوشه (كنج) چهار اتاق يا محوطه براي گرمخانه و سردخانه و سربينه ساخته شده است.
سابقاً سه پله به طرف پايين حمام وجود داشت كه افراد از آن طريق به داخل حمام مي‌رفتند و يك حوض آب سرد براي شستشوي پا در جلو سربينه تعبيه شده بود كه توسط افراد ساكن ديلمان قسمت سربينه درگاه ورودي تخريب شده است.
تون حمام در پشت بنا ساخته شده و گرمخانه در بالاي تون و خزينه حمام بين گرمخانه و سردخانه ساخته شده است.
نورگيرها در بالاي گنبد حمام قرار دارد و به علت در دسترس نبودن شيشه شفاف، از سنگ و مرمر شفاف براي عبور نور استفاده مي‌شده، آب حمام را به وسيله تنبوشه‌هاي سفالي به مخزن انتقال مي‌دادند.
در گذشته اين حمام براي شستشو و استحمام ساكنين ديلمان و كاروانيان و مسافران مورد استفاده قرار مي‌گرفت و با توجه به موقعيت كوهستاني و اقليم سرد منطقه، جزو بناهايي به شمار مي‌آيد كه با شرايط ويژه كوهستاني طراحي و ساخته شده است به عبارتي بيشترين توجه به مسأله آب و هوا و سرما و مقابله آن معطوف شده است و اين بنا داراي ساختار ساده و بي‌پيرايه‌اي است كه بيشترين سعي معمار آن به استحكام و عوامل كاربردي متوجه بوده است.
* امامزاده تورار(ع)
امامزاده تورار(ع) بقعه‌اي که در حد و مرز زمين‌هاي شمال شرق کليشم و روستاي جليسه و در يک دشت مرتفع نسبتاً فراخ و به ارتفاع 2200 متري نسبت به سطح آب‌هاي آزاد قرار گرفته است، يکي ديگر از جلوه‌هاي زيباي ديلمان است.
اين بنا با توجه به ويژگي‌هايش يکي از بناهاي مستحکم و شاخص استان گيلان به شمار مي‌رود. اين بنا تا حدود زيادي شبيه بناهاي مرکز فلات ايران است، پلان بنا به صورت مربع و طول هر يک از ضلع‌هاي آن 10 متر است.
طاق هلالي و طاق نماهاي زيادي در بيرون بنا به چشم مي‌خورد، سقف اين بنا به شکل گنبد مدور و دو پوشه و ارتفاع بنا از رأس گنبد تا کف 8 متر است. مصالح به کار رفته در آن آجر، گچ و ملات ساروج است.
* آرامگاه بابا ولي
در روستاي بابا ولي ديلمان، بنايي چهارگوش قرار دارد که در ضلع‌هاي شمالي، شرقي و جنوبي آن، ايوان‌هاي ستون‌دار چوبيني وجود دارد.
اين بقعه، همانند بسياري از آرامگاه‌هاي شمال ايران، نقاشي‌هاي مذهبي دارد و پوشش بام آن از سفال است.
بنا درِ زيبايي از آثار قرن يازدهم داشته که در سال 1348 هـ .ق ربوده شده است. از آثار ارزشمند اين بقعه، صندوق چوبي آن است که بر پايه چوبيني به ارتفاع 20سانتي‌متر قرار گرفته است.
بر روي قاب‌هاي اين صندوق، دو گونه کنده‌‌کاري به شيوه گره و طرح‌هاي گل و بوته انجام گرفته است. بالاي دو بيت کنده شده بر بدنه شمالي صندوق، تاريخ 999هـ.ق خوانده مي‌شود. در ايوان بقعه، سنگ قبرهايي کار گذاشته شده که کنده‌کاري‌هاي زيبايي دارند.
يکي از آنها با تاريخ 995هـ.ق به «السعيد الشهيد پيري بيک بن پيري بيک»، و ديگري با تاريخ 1014 هـ.ق به «استاد القابل نادعلي بيک خليفه بن سعادت آيين... سيد عبي بيک...» تعلق دارد.
در ايوان شرقي نيز سنگ قبري به تاريخ 998 هـ.ق متعلق به «مهدي قلي بن حمزه بيک شاه عود» قرار دارد. درخصوص شخصيت صاحب آرامگاه، در کتيبه‌هاي ورودي و صندوق اشاره‌اي نشده است.
* منطقه شکار ممنوع
منطقه شكار ممنوع ديلمان و درفك در كيلومتري جنوب شهرستان سياهكل واقع است و از سال به صورت شكار ممنوع مديريت مي‌شود.
منطقه شكار ممنوع ديلمان و درفك از نظر توپوگرافي منطقه‌اي جنگلي، مرتعي و كوهستاني است.
کوه درفک در غرب ديلمان واقع است و از نظر غارنوردي و کوهنوردي داراي ويژگي‌هاي منحصربفردي است.
اين کوه دو غار معروف داردکه يکي از آنها به قنديل‌هاي يخي و ديگري به اشکالي که شبيه انسان‌ها و حيوانات سنگ شده هستند،شهرت دارند.نام قلة درفک به روايتي از دال فَک (دٌلفَک) آمده‌است که در گويش ديلمي، دال، نام پرنده‌اي است از خانوادة عقاب و فَک به معني آشيان و آشيانه است.
بنابراين دالفک، يعني آشيانه عقاب. اما بر اساس روايت ديگري، نام درفک از قوم دربيک آمده که تيره‌اي از ساکنان حوالي درياي خزر بوده‌اند. قلة درفک در ارتفاع 2733 متري البرز غربي در کوه‌هاي گيلان قرار دارد.
منطقه شكار ممنوع ديلمان و درفك يكي از بهترين مناطق براي حفاظت از نظر تنوع زيست است وگونه‌هاي گياهي مهم منطقه شامل افرا، ممرز، پلت، شيردار، راش، توسكا، ليلكي، صنوبر، انار، تمشك، شب خسب، ون، شمشاد، گردو و ملج و گونه‌هاي مهم جانوري آن شامل مرال، شوكا، پلنگ، خرس قهوه‌اي، شغال، گراز، گربه جنگلي، سمور و رودك است.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.